Zoltan Dörnyei: Het Zelf-Motivatie Systeem.
In het vorige blog besprak ik de Self Determination Theory (SDT) of ‘Zelfdeterminatie theorie’. Hoewel SDT invloedrijk is, en ook in het onderwijs veel wordt gebruikt, is het hier niet specifiek voor ontwikkeld.
Onderzoek dat zich wél richt op hoe je leerlingen motiveert om een taal te leren is van de Hongaarse taalkundige Zoltán Dörnyei. Het meeste werk van Dörnyei is gericht op het leren van een taal als vak op school, maar veel van zijn ideeën kunnen we ook toepassen op nieuwkomersonderwijs.
Een belangrijk idee in het werk van Dörnyei is het ‘Zelf motivatie systeem’ (2005). Dit systeem stelt dat leerlingen zich een voorstelling kunnen maken van hun ‘ideale zelf’ (Ideal self); wat kunnen ze in de meest ideale situatie als ze de taal eenmaal beheersen, en hoe voelen ze zich daarbij? Juist het verschil tussen de ideale situatie en de huidige situatie is volgens Dörnyei wat de motivatie drijft: leerlingen zullen het verschil willen overbruggen!
Daarnaast wordt de motivatie beïnvloed door wat leerlingen denken dat anderen van hen verwachten (Ought self); wat verwacht hun omgeving, wat hebben ze nodig voor school of werk?
Ten slotte zijn de ervaringen met de taal en het leerproces, zowel binnen als buiten school, van belang. Niet voor niets zegt Dörnyei ook:
‘de beste interventie om motivatie te verbeteren is soms simpelweg de kwaliteit van je onderwijs verhogen’ (Dörnyei 2001, p.25).
In zijn boek ‘Motivational Strategies in the Language Classroom (2001) worden verschillende suggesties gegeven voor basisvoorwaarden waaraan motiverend taalonderwijs moet voldoen. Bijvoorbeeld:
- Wees als leerkracht zelf enthousiast
- Stel hoge verwachtingen en spreek deze ook uit
- Werk aan positieve relaties met je leerlingen
- Betrek ouders en laat leerlingen merken dat jullie samenwerken
- Creëer een positief groepsgevoel; maak gebruik van coöperatieve werkvormen
Het is volgens Dörnyei ook belangrijk om te onderkennen dat het leren van een taal een langdurig proces is, en de motivatie van leerlingen dus kan fluctueren. Hij onderscheidt drie fasen binnen het leerproces, en de strategieën die je gebruikt om leerlingen te motiveren hangen dus af van de fase waarin ze zich bevinden.
De eerste fase is de pre-actionele fase. In deze fase stellen leerlingen doelen en worden ze beïnvloed door hun houding t.o.v. de taal, het leerproces en de gestelde doelen. Dörnyei stelt voor dat je in deze fase motivatie stimuleert door:
- leerlingen kennis te laten maken met rolmodellen; laat bijvoorbeeld leerlingen die verder zijn in het leerproces vertellen wat ze leuk vinden aan het leren, of laat hen voorbeelden geven van wat ze al kunnen
- de intrinsieke motivatie van leerlingen aan te spreken; laat ze vertellen waarom ze de taal willen leren (denk aan de ideale zelf!)
- duidelijke leerdoelen te stellen en duidelijk te maken hoe de lesactiviteiten bijdragen aan het behalen van die doelen
De tweede fase is de actionele fase. Leerlingen zitten midden in het leerproces en worden beïnvloed door hun ervaringen in de klas en gevoel van autonomie (denk aan SDT!). Het is hier ook belangrijk dat leerlingen voldoende strategieën beheersen om zichzelf te motiveren en te volharden. Om leerlingen te motiveren in deze fase geeft Dörnyei o.a. de volgende tips:
- zorg voor uitdagend, afwisselend en interessant aanbod van activiteiten
- zorg voor succeservaringen door grote taken op te breken in kleinere stappen, voldoende begeleiding te bieden en te differentiëren
- help leerlingen om te ‘leren leren’; biedt leerstrategieën expliciet aan en oefen samen met het toepassen ervan
- zorg dat er ruimte is voor autonomie door bijvoorbeeld coöperatieve werkvormen in te zetten of opties voor verwerkingsactiviteiten aan te bieden.
De post actionele fase begint wanneer de taak of de periode afgerond is en leerlingen kunnen terugkijken op wat ze gedaan en geleerd hebben. De manier waarop leerlingen reflecteren wordt beïnvloed door de feedback die ze ontvangen en de mate van hun zelfvertrouwen. De manier waarop ze reflecteren zal hun gedrag in de toekomst bepalen.
Voor deze fase geeft Dörnyei de volgende tips:
- focus bij het reflecteren op inzet in plaats van intelligentie
- benoem in je feedback dingen die goed gingen
- zorg dat de voortgang die leerlingen gemaakt hebben duidelijk is
- als je cijfers geeft: zorg dat het duidelijk is wat leerlingen moeten doen en kunnen om een bepaald cijfer te halen. Het gebruik van rubrics is hier een goede manier voor.
De tips die ik hier boven noem zijn slechts een kleine selectie uit het boek, Dörnyei geeft in totaal 35 concrete tips! In het boek Motivational Strategies in the Language Classroom (2001) vind je ze allemaal, handig uitgesplitst per fase van het leerproces én met een checklist achterin zodat je kunt bij houden wat je geprobeerd hebt en wat werkt (of niet).
Of kijk deze presentatie die Dörnyei gaf voor Cambridge University Press.
Referenties:
Dörnyei, Z. (2001) Motivational strategies in the language classroom. Cambridge: Cambridge University Press.
Dörnyei, Z. (2005) The psychology of the language learner: Individual differences in Second language acquisition. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.